NANE HAKKINDAKİ BÜTÜN BİLGİLER

1. Ekonomik Önemi, Anavatanı ve Yayılma Alanları

Labiatae familyası sebzelerinden olan nane çok senelik aromatik bir sebzedir. Nane içerdiği eterik yağlar ve özellikle Menthol ve Tanen bakımından tıbbi bitkiler sınıfında büyün öneme sahiptir. Ülkemizde yemeklerde salatalarda, turşularda taze ve kuru olarak bol miktarda değerlendirilen nane aynı zamanda çay olarakta kullanılmaktadır. Parfüm, içki, çiklet ve ilaç sanayinde de aranan bir bitki olan nane insan vücudunda çeşitli hastalıkların tedavisinde de geniş çaplı kullanılmaktadır. Ülkemizde bütün bölgelerde küçük çaplı yetiştirilmesine karşılık Ege, Marmara ve Akdeniz bölgelerinde ticari olarak üretilmektedir. Toplam nane üretim miktarımız 3.000 ton civarındadır.

Nanenin anavatanı Akdeniz sahilleri olarak bilinmektedir. M.Ö. 1200-600 yıllarında Mısır mezarlarında nane bitkisinin kalıntılarına rastlandığı da belirtilmektedir. Akdeniz ülkelerinde nane bitkisinin yabanisine bol miktarda rastlanması nedeniyle bu sebzenin yayılma alanları içinde Anadolu?nun da önemli bir yeri olduğunu görmekteyiz.

Tıp ve ilaç sanayinde, gıda sanayinde ve içki sanayinde geniş bir kullanım yeri olan nanenin diğer kültür sebzelerinde olduğu gibi fazla çeşidi yoktur. Bu gün üretimi yapılam nanenin üç önemli türü mevcuttur.

Bunlar :

Mentha piperita var. Crispa : yaprakları iri, kıvırcık ve açık yeşil renklidir.
Mentha piperita var. Viridis : Yaprakları küçük koyu yeşildir.
Mentha piperita var. Pulegium?dur

2. Morfolojik Özellikleri

2.1. Kök

Bol saçak kök içeren nanenin ana kökleri rizom yapısındadır. Köklerin büyük bir bölümü toprağın ilk 20-30 cm?lik kısmında yer alırken, kökler genellikle 80-100 cm derine kadar inebilirler.

2.2. Gövde
Bakım şartları ve çeşide göre gövde 30-80 cm boy yapabilir. Yarı odunsu olan gövde yeşil ve morumsu bir renk taşımaktadır. Başlangıçta otsu yuvarlak ve yeşil renktedir. Yaşlandıkça köşeli bir yapı kazanarak yarı odunlaşma gösterir ve mor renk kazanır. Gövde boğumları üzerinde yapraklar karşılıklı dizilirler. Maksimum uzunluğa ulaşan gövde sürgün ucunda çiçek oluşturarak gelişimini durdurur.

2.2. Yaprak

Yapraklar boğumlarda karşılıklı dizilmiştir. Genelde uçları sivri ve kenarları hafif dişlidir. Çeşitlere göre düz veya kıvrık olabilir. Bitkinin değerlendirilen kısmı yüksek miktarda eterik yağ içeren yapraklardır. Bazı tiplerde yapraklar hem alt hemde üst yüzeylerinde hafif tüy taşırlar. Yabani nanelerin yaprakları ise bol miktarda tüy taşımaktadır.

2.3. Çiçek

Çiçekler gövdenin ve yan koltukların ucunda oluşur. Uzun başak şeklinde çok sayıda çiçeğin toplandığı çiçek salkımında yer alan her bir çiçek, erselik yapıda ve uzun ince bir boru şeklindedir. Bir çiçek 4 adet yeşil renkli çanak yaprak taşır. Taç yapraklar mor erguvan renkte ve boru şeklinde olup uç tarafta 4 parçalı hale gelmişlerdir. Erkek organlar 4 adet olup oldukça uzun saplıdırlar. Çiçeğin ortasında yer alan dişi organ erkek organlardan daha uzun bir dişicik borusu taşır ve dişicik tepesi iki parçalıdır. Çiçekler yüksek oranda yabancı döllenme gösterirler. Yumurtalık 4 karpellidir ve her bir meyvede 2-6 adet tohum oluşur. Tozlanma ve döllenmede arılar büyük rol oynar.

3. Tohum ve çimlenme özellikleri
Nane tohumları esmer-kahverengi renkte, yuvarlak ve çok küçük yapılıdır. Tohumların bin dane ağırlığı 0.05-1.15 gramdır. Canlılıklarını 2-3 yıl muhafaza edebilen tohumlar aydınlıkta ve 20-30 °C?de 15-20 günde çimlenirler.

4. Yetiştirlme İstekleri

4.1. İklim isteği

Nane bitkisi iklim istekleri bakımından seçici bir bitki olmayıp iklim şartlarına toleransı yüksektir. Ancak ılık ve rutubetli iklimlerden hoşlanır. Sıcak ve kurak koşullarda iyi gelişim göstermediği gibi bitki boyu ve yaprakları küçülür, yapraklardaki tüylülük ve içerdiği eterik yağların miktarı artar. Optimum gelişme sıcaklığı 12-15 °C arasında olmalıdır. Düşük sıcaklıklara dayanabilme özelliğine sahiptir. Çünkü toprak alt kısımları odunlaştığı için toprak üstü zarar görse bile toprak altı kısımları orta derecedeki donlardan zarar görmez.

Nane yarı gölgeli ve serin bölgelerde iyi gelişir. Şiddetli ışıktan hoşlanmaz. Şiddetli gelen ışık yaprakların gelişimini, büyümesini durdurur. Ayrıca uzun gün nanenin hemen çiçeklenmesine neden olur. Böylece yaprak verimi düşer.

4.2. Toprak isteği

Nane üretimi için ideal toprak tipi kumlu-killi ve tınlı topraklardır. Nane taşlı ve çakıllı topraklarda da yetiştirilebilir, ancak ticari üretimler için bu tip topraklar tercih edilmez. 5.0-7.5 pH değerleri arası uygun değerlerdir.

5. Yetiştirilme Şekli

5.1. Toprak hazırlığı, ekim ve dikim

Üretim yerlerinin hazırlığından önce ilkbaharda nane üretimi yapılacak toprak 15-20 cm derinlikte sürülür. Dekara 5-6 ton ahır gübresi verilir. Disk-harrow çekilerek yetiştirme yerleri hazırlanır.

Nane üretimi genellikle üç şekilde yapılır.

Çelik ile üretim
Köklü sürgünleri ile üretim
Tohum ile üretim
Çelik ile üretim : Nane üretiminde kullanılan en yaygın yöntemdir. Nane çelikleri çok kolay ve hızlı kök oluşturabilme özelliğine sahiptir. Ancak çeliklerin güneşten zarar görmemesi için yerlerinin hafifçe gölgelenmesi yararlı olur.

Bu üretim şeklinde dikim hem ilkbahar hemde sonbaharda yapılabilir. Dikimde gövde çelikleri kullanılır. Biçimden sonra gövdenin sertleşmiş kısımlarından 10-15 cm?lik parçalar ayrılır ve bu parçalar 2-3 gözü toprak üzerinde kalacak şekilde yetiştirme yerlerine dikilirler. Ayrıca bu çeliklerin köklendirme ortamlarında köklendirilerek daha sonra esas yerlerine dikilmesi de mümkündür.

Nane üretimi genelde tava veya tahtalarda yapılır. Uygun toprak işlemesinden sonra 120 cm genişlikte ve belirli uzunlukta hazırlanan tavalara köklenmemiş çelikler veya köklü çelikler 20-25x5-10 cm mesafelerle dikilir. Yeterli şeklide can suyu verilir ve bakım işlerinin yerinde ve zamanında yapılmasına dikkat edilir.

Köklü sürgünler ile üretim : Önceki yıllarda üretimi yapılan yaşlı ve kalitesi iyi olan nane bitkilerinin yerinden sökülerek köklerinin parçalanması ve saçaklı kök piçleri kullanılarak yapılan üretim şeklidir. Ana köklerden ayrılan bu saçaklı kök piçleri çelikle üretim şeklinde olduğu gibi yine tava ve tahtalara benzer mesafelerle dikilirler.

Tohum ile üretim : Tohumla üretim şekli genellikle ticari boyutlu geniş alanlarda yapılan üretimlerde kullanılır. Diğer yeşil aksamı tüketilen sebzelerde olduğu gibi tava veya tahtalar hazırlanır ve bu yerlere serpme ve sıravari olarak m2?ye 0.5 g tohum ekimi yapılır. Çok küçük ve hafif olan tohumlar hassas ekim için bir miktar kum veya kül ile karıştırılarak ekilebilir. Hafiçe bastırılan tohumların üzeri fazla kapatılmadan dikkatlice sulanır.

5.2. Bakım işleri
Çelik veya köklü sürgünler ile yapılan üretimde fide veya piçlerin dikiminden sonra yapılacak bakım işlerinin başında sılama gübreleme ve yabancı ot temizliği gelmektedir. Gerekli olduğu dönemlerde sulama salma veya yağmurlama şeklinde yapılır. Rutubetli iklimi seven nane üretiminde yağmurlama sulamanın yapılması verim ve kaliteyi arttırıcı etki yapar.

Yabancı ot temizliği ise genelde mekanik olarak yapılır. EL veya çapa ile yapılan yabancı ot temizliği çelik veya köklü sürgünleri ile yapılan üretimlerde önemli olmadığı halde tohumla üretimde büyük önem arzeder. Nane üretiminde kimyasal yabancı ot mücadelesi uygulanmaz. Esasen ikinci yıldan sonra topak yüzeyini kaplayan nane bitkileri aralarında hiçbir yabancı otun gelişimine izin vermez. Hem tohum ile hemde çelik ve köklü sürgünleri ile yapılan üretimlerde yabancı ot temizliği ilk yıl önemli olmaktadır. Sonraki yıllar da ise daha fazla bir maliyet getirmez.

Yeşil aksamı tüketilen sebzelerde olduğu gibi nane azotlu gübreyi çok sever. Bol miktarda organik gübre ister. Özellikle çok yıllık sebzeler grubunda yer aldığı için ilk yıl gübrelemesine özen gösterilmelidir. Nane üretimi için dikime başlamadan önce 5-6 ton/da çiftlik gübresi verilmelidir. Üretim sezonunda ise toprak yapısına göre dekara ortalama 10-15 kg N, 8-10 kg p2o5 ve 10-12 kg k2o verilmelidir. Azotlu gübrenin yarısı, fosfor ve potasyumlu gübrelerin tamamı ilk tesis sırasında, azotlu gübrenin kalan ikinci yarısı ise ilk biçimden sonra verilir. Yi,ne toprak yapısına göre yapılan diğer biçimlerden sonra da azotlu gübre ve ahır gübresi takviyesi yapılmalıdır.

Nanenin önemli bir hastalık veya zararlısı yoktur. Yaprak emici böcekler ile küllenme hastalığına ve yapraklarda leke oluşturan nane pası hastalığına karşı dikkatli olunmalı ve gerekli mücadeleler yapılmalıdır.

6. Olgunluk, Hasat ve Depolama
Uygun yetiştirme koşullarında çelik veya köklü sürgünleri ile yapılan üretimde dikimden 1-1.5 ay sonra tohum ile yapılan üretimde ise 2-2.5 ay sonra yaklaşık 30-40 cm boya ulaşan bitkilerde ilk hasat yapılır. Hasat, gövdelerin toprak üzerinden biçilmesi şeklinde yapılır. Bazı ülkelerde sadece tek tek yaprak hasadı yapılmasına rağmen genelde biçim yapılması önerilmektedir. Yapılan biçimlerden elde edilen nane bitkileri 0.5-1 kg?lık demetler haline getirilerek pazarlanır. Demetlerin fazla kalın olmamasına özen gösterilmelidir. Aksi halde kısa sürede kızışma oluşabilir.

Taze ve kuru olarak tüketimi yapılan nane yaprakları demetler halinde ve taze olarak uzun süre depolanamazlar. Soğuk depo koşullarında 2-4 °C?de €-85 nemde ancak 8-10 gün depolanabilirler.

Kuru nane olarak tüketilecek ise nane hasadı daha geç yapılır. Taze tüketimde yapılan biçim sayısından daha az sayıda biçim yapılarak yaprak miktarının artması sağlanır. Bu amaçla yapılan biçimden sonra sürgünler gölgede 20-25 °C?de 1-2 hafta süreyle kurutulurlar. Kuruyan sürgünler ya olduğu gibi yada ovularak muhafaza edilirler. Kurutma işlemi özel fırınlarda da yapılabilir. Ancak gölgede ve açıkta kurutma tercih edilir.

Kış mevsimi ılık geçen bölgelerde yılda 4-5 kez biçim yapılabilmektedir. Nane bitkileri çok yıllık olduğu için yerinde 5-6 yıl kalabilir. 5-6yıl sonra toprakta da besin maddeleri azalacağından toprak yoğunluğu oluşacağından ve verim düşeceğinden dolayı tesisisin yenilenmesinde yarar vardır.

7. Verim
Optimum bakım koşullarında her bir biçimde bir dekar alandan 6000-8000 demet nane hasat edilebilir.

8. Tohum Üretimi
Taze nane üretiminde olduğu gibi üretilen nane bitkilerinde biçim yapılmaz ve bitkilerin büyümesine izin verilir. Bazı hallerde tohumluk bitkilerde bir veya iki biçim yapılabilir. Belirtilen bu biçimlerden sonra gelişen sürgünler tohuma bırakılırlar. Yaklaşık 30-50 cm boy yapan sürgünler gün uzunluğunun artışı ile birlikte mayıs-haziran aylarında sürgün uçlarından başak şeklinde çiçekler oluştururlar. Bu çiçekler özellikle arıların yardımıyla tozlanıp ve döllenerek ağustos-eylül aylarında tohumlarını olgunlaştırırlar. Olgunlaşan tohumların dökülmesine izin verilmeden sürgünler tohumları ile biçilerek gölge bir yerde kurumaya bırakılırlar. Kuruyan tohumlar silkilmek suretiyle ayrılır ve temizlenir. Bir dekar alandan elde edilebilecek tohum miktar yaklaşık 2-3 kg?dır.